O tym, kiedy i jak używać AED, napisaliśmy już sporo. Warto się zastanowić, czy istnieją sytuacje, w których nie należy używać AED lub kiedy trzeba zachować szczególną ostrożność. Każdy automatyczny defibrylator zewnętrzny jest tak skonstruowany i zaprogramowany, by wyeliminować ryzyko popełnienia błędu. Automatyczny system nie wyzwoli energii, jeżeli nie zajdzie taka potrzeba.
Jedna sytuacja, w której należy skorzystać z AED i całe mnóstwo, w których nie trzeba (ale można)
Automatyczny defibrylator zewnętrzny stosuje się w przypadku nagłego zatrzymania krążenia u dorosłych i u dzieci. Dla osoby udzielającej pierwszej pomocy mechanizm zatrzymania krążenia jest nieistotny, więc przyjmuje się, że należy użyć AED w każdej sytuacji, w której dochodzi do zatrzymania akcji serca, również gdy ratownik nie jest pewny (lub nie może określić), czy poszkodowana osoba oddycha, czy nie. Co do zasady: taką osobę uznaje się za nieoddychającą, a zastosowanie AED jest wskazane. Defibrylacja może zostać wykonana jedynie wtedy, kiesy AED na to pozwoli.
Ciąża? Rozrusznik? Biżuteria? Można defibrylować
Ani ciąża, ani też posiadanie wszczepionego rozrusznika serca nie są przeciwwskazaniem do wykonania defibrylacji, elektrody należy po prostu nakleić w pewnej odległości od rozrusznika, widocznego jako zgrubienie pod skórą. Również biżuteria, np. łańcuszki czy kolczyki, nie stanowi przeszkody, jednak elektrody nie powinny być przyklejone bezpośrednio na tego typu ozdobach.
Biżuteria będąca w bezpośrednim kontakcie z elektrodami może być przyczyną miejscowego oparzenia. Ryzyko jest niewielkie, ale nie zaleca się bezpośredniego kontaktu elektrod z łańcuszkami, kolczykami, zawieszkami itd. Jeżeli jest taka możliwość, biżuterię (najczęściej jest to łańcuszek) należy przesunąć/zdjąć, a jeżeli nie da się tego uczynić, elektrody trzeba przykleić tak, by jej nie dotykały.
Także obecność rozruszników serca nie jest przeciwwskazaniem do defibrylacji. Nowoczesne stymulatory serca wyposażone są w chroniący obwód elektryczny. Mimo tego, jeżeli impuls przebiegnie bezpośrednio przez rozrusznik serca lub kardiowerter-defibrylator, może to spowodować poparzenia w miejscu, gdzie końcówki urządzenia dotykają mięsień sercowy. Dlatego elektrody należy umieścić w odległości 12-15 cm od rozrusznika.
Więcej na temat faktów i mitów związanych z defibrylatorami AED przeczytasz tutaj.
Alternatywne ułożenie elektrod
Standardowy układ polega na przyklejeniu jednej po prawej części mostka poniżej obojczyka, a drugiej po lewej stronie klatki piersiowej, na wysokości żeber w linii środkowopachowej. Jeżeli taka pozycja jest niemożliwa, alternatywne ułożenia polegają na przyklejeniu elektrod na bocznych ścianach klatki piersiowej po prawej i lewej stronie w linii środkowo pachowej. Inną metodą jest przyklejenie jednej elektrody na klatce piersiowej w okolicy przedsercowej, a drugiej z tyłu od serca poniżej łopatki. Każda z tych pozycji nadaje się do defibrylacji, gdy z jakiegoś powodu standardowe ułożenie nie jest możliwe.
AED – kiedy zachować ostrożność?
Nie zaleca się stosowania AED u dziecka poniżej 1. roku życia, ale częstotliwość występowania rytmów defibrylacyjnych u niemowląt jest bardzo niska, więc taka konieczność praktycznie nie zachodzi w warunkach pozaszpitalnych.
Z automatycznym defibrylatorem zewnętrznym należy ostrożnie obchodzić się na mokrych powierzchniach (choć nie ma przeciwwskazań do używania go np. na basenie). Jeżeli poszkodowany znajduje się w wodzie (w basenie, jeziorze, rzece, wannie, dużej kałuży), należy go wyciągnąć i osuszyć jego klatkę piersiową. Pamiętaj, że samo wilgotne środowisko nie jest przeszkodą. Nie ma też przeciwwskazań do wykonywania defibrylacji w deszczu, śniegu lub na metalowej powierzchni.
Mokry obszar może zmniejszyć skuteczność defibrylacji, dlatego trzeba pamiętać o osuszeniu klatki piersiowej. Nie ma natomiast ryzyka porażenia osoby udzielającej pomocy. Nawet jeżeli część energii zostanie przeniesiona przez mokrą lub metalową powierzchnię, to napięcie będzie na tyle niewielkie, że nikomu nie zrobi krzywdy – jest porównywalne z energią wytwarzaną przez baterię 9 V.
Ostrożność należy zachować natomiast w pobliżu materiałów łatwopalnych i wybuchowych (rozpuszczalników, paliw czy gazów). Zwłaszcza jeżeli prowadzona jest tlenoterapia w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy, należy zredukować lub odsunąć źródło tlenu od strefy defibrylacji.
Czy są sytuacje, w których nie należy stosować AED?
Tak naprawdę nie ma wielu bezwzględnych sytuacji, w których nie wolno używać automatycznego defibrylatora zewnętrznego. Stosowanie AED nie zaleca się jednak:
- u osób przytomnych – ponieważ nie ma takiej konieczności. Defibrylator AED jest urządzeniem służącym do przywracania akcji serca u osób, u których wystąpiło nagłe zatrzymanie krążenia (NZK). Wprawdzie można podłączyć automatyczny defibrylator zewnętrzny do osoby przytomnej i nic się nie stanie (nie ma możliwości wyzwolenia impulsu). Jednak takie działanie niepotrzebnie zajmuje urządzenie, które w tym czasie mogłoby być potrzebne u kogoś innego, a przy tym zużywa baterię oraz jednorazowe elektrody. Decyzję o konieczności zastosowania AED należy podjąć natychmiast po ocenie stanu poszkodowanego. Przeczytaj więcej na temat RKO z użyciem AED,
- u dzieci poniżej 1. roku życia – standardowe defibrylatory z opcją pediatryczną mają ustawione parametry dla dzieci w wieku pomiędzy 1. a 8. rokiem życia. Nie ma jednoznacznych dowodów za lub przeciw użyciu defibrylatora u niemowlaków poniżej 12 miesiąca życia. W zaleceniach Polskiej Rady Resuscytacji mowa jest o stosowaniu AED u dzieci powyżej 1. roku życia,
- gdy istnieje ryzyko wybuchu lub podpalenia materiałów łatwopalnych – w tym przypadku sprawa jest jasna. Defibrylator AED generuje impuls elektryczny, który w bardzo sprzyjających warunkach może być przyczyną zapalenia substancji łatwopalnej i wybuchu. Dotyczy to na przykład bezpośredniej bliskości czystego tlenu, ulatniania się gazu w mieszkaniu, obecności łatwopalnych płynów oraz materiałów wybuchowych. W takich przypadkach poszkodowanego należy najpierw przenieść w bezpieczne miejsce, a dopiero później przeprowadzać dalsze postępowanie ratunkowe. To jedna z najważniejszych zasad udzielania pierwszej pomocy, która głosi, że najważniejsze jest bezpieczeństwo własne.
W każdym innym przypadku – nawet jeżeli użycie AED nie będzie potrzebne – urządzenie warto mieć pod ręką nawet na wszelki wypadek, zwłaszcza jeżeli u osoby poszkodowanej istnieje ryzyko zatrzymania krążenia.
lic. rat. med. Jerzy A. Kozłowski
Bibliografia:
Anders, J.: Wytyczne resuscytacji. Podstawowe zabiegi resuscytacyjne u osób dorosłych oraz automatyczna defibrylacja zewnętrzna, Polska Rada Resuscytacji, Kraków (2015) s. 104-121.
